Сүйінбай мен Қатаған Айтыс

Текст песни "Сүйінбай мен Қатаған — Айтыс"

1847 жылы Қырғыздың бай шонжар манабы Орманхан шешесіне ас береді. Бұл ас жиынға Қазақ пен Қырғыздың игі жақсылары бас қосады. Қазақ ақыны Сүйінбай Қырғыз ақыны Қатаған да осы жиында кездеседі. Екеуінің айтысы болып, Қазақтың бар баласы айтылатын бұл айтыстың мақсаты - елімізді, жұртымызды бірлікке шақыру (22 наурыз мерекесі).

Қырғыз елінің шоң манабы Бәйтік қазақтан келген қалың топқа: «Тезек төре! Мына бадана көз, сұлу жігіт Сүйінбай ақын емес пе?!» – деді. Өзінің аты бірінші аталғанда Сүйінбайдың айтқаны:

Жүйіріктер қосылмаған қою шаңға,

Қосылар Ассалаумағалайкүм, сәлем бердік,

Мүбәрәк жүздеріңді жаңа көрдік.

Атақты ас-жиынды құттықтауға,

Бауырлас, қырғыз елі, саған келдік.

Қыран бүркіт қашқан аңға.

Хане Жатай, Қара Бәйтік, Әтекеңе,

Келіп ем амандаса Орман ханға.

Арғы атаң ер Әтіке, батыр Жантай,

Басыңа кидің бөрік қызыл алтай.

Қанаттас қырғыз елін көрмек үшін,

Боларын осы астың күттік алты ай.

Бас қосқан екі халық ұлы жиын,

Келген соң сөйлеу керек сөзден қайтпай.

Қол жайып, құран оқып өткендерге,

Аруағым атам қырғыз келдім жоқтай.

Алдына қалың қырғыз келгеннен соң,

Жарай ма қайтып кету көңіл айтпай? !

Қырағы аспандағы ақиықпын,

Құмарым басылмайды борандатпай!

Сүйінбай осылай деп тоқтағанда, Бәйтіктің тасасында отырған қағылез, қайыстай қара жігіт қарғып тұрып, қолына домбырасын ала айғайды салып, Сүйінбайға тиіседі.

Қатаған ақын:

Ау, Сүйінбай тоқтат сөзіңді,

Ояйын ба көзіңді!

Ақын мен деп ойлайсың,

Мен тұрғанда өзіңді!

Қисық ағаш кездесті,

Басыңнан өлең жаудырып,

Бір құрайын тезімді!

Барың болса қарышта,

Барар жерің сезілді!

Келіп қапсың байқамай,

Өлетұғын жеріңді,

Көрсетейін деп өзіңе,

Қазулы тұрған көріңді!

Ажал айдап келген соң,

Саған өлім тегін-ді!

Тентіреп жүріп қаңғырып,

Былғама шалқар көлімді!

Қара жалым хан Орманхан,

Жантай, Бәйтік бегімді!

Сыртыңнан іздеп, жүруші ем,

Келтірді Құдай кезіңді!

Түстің бе бәлем қолыма,

Үрлейін мес қып теріңді!

Қатырлатып та шайнайын,

Қыбырлаған жеріңді!

Ай, Сүйінбай, Сүйінбай,

Сүйінбай маған бұйым ба-ай!

Сүйінбай сені жеңермін,

Ешкімге де сиынбай!

Айтысатын ақынсың,

Бір қалаштық тиынға-ай!

Керегің жоқ Қырғызға,

Керегің Қазақ жиынға-ай!

Келіп қапсың ордама,

Қатағанды тұйынбай!

Боз жапалақ сен едің,

Қияқты сұңқар мен едім,

Тырнағыма ілінсең,

Қалмайды желкең қиылмай!

Осы жерде жеңілсең

Кірмессің қайта жиынға-ай!

Еліңе сонсоң қайтарсың,

Көзіңнен жасың тиылмай!

Арманда қалма Сүйінбай,

Ақында болсаң байқайын,

Басыңнан өлең жаудырып,

Миыңды біраз шайқайын!

Айтыспаймын да сенімен,

Сес көрсетіп қайтайын!

Көптігімді-ау айтайын,

Байлығымды-ау айтайын,

Менің атым Қатаған,

Қоңыр Бөрік асында,

Бес жүз жылқы матағам!

Сүйінбай тәуір ақын деп,

Мұның несін атаған!

Құс мойынды, қоян жон,

Тұлпардан туған жатаған!

Бай мырзаңды қоса ғып,

Айтысыам деп менімен,

Өлтіріп алма қападан!

Сүйінбай сенен жеңілсем,

Қатаған болмай қатайын,

Көк шешектен жатайын!

Қырғызға әкеп мақтанып,

Беш тиынға-ау сатайын!

Әскер тартып барғанмын,

Сөзімнің тапшы жалғанын,

Әскер тартып барғанда,

Өзімдікі болмап па ед,

Қойныңдағы жарларың!

Атқа да мінген арларың!

Кенесары төреңнің,

Басын кесіп алғанмын,

Науырызбайдай бегіңді,

Итіме сүйреп салғанмын!

Заты жаман Сүйінбай,

Кәне кегіңді алғаның!

Алам деп кегің жүргенде,

Ішіңде кетер арманың!

Ау, көптігімді де айтайын.

Орауыз, қара бурадай,

Шала сөйлеп жатпайын!

Күніне шауып жараған,

Жүйрік жалын тараған,

Қара Бәйтік бегім бар,

Падишадан шен алған,

Орманханға балаған!

Аузына Қырғыз қараған!

Батыр Жантай бегім бар,

Егізек пен Тоғызақ,

Бұғы деген қырғызым,

Маңдайға біткен жұлдызым!

Қырғыз болып аттансам,

Өзімдікі емес пе!

Қазақтағы бар қызың!

Қызың тұрмақ құл болар,

Босағаңдағы жалғызың!

Қаңғырып жүрген қазағым,

Қимылдашы кәнеки.

Сүйінбай ақын сені ме,

Меніменен айтыссаң,

Кіргізермін әкеңнің,

Өзенді жерге бас ұрған,

Қазулы тұрған көріне!

Кезеңді жерді-ау асырған,

Қазақтың шауып жылқысын,

Алдына салып айдаған!

Байлық десең, бізде бар,

Батырлық десең, бізде бар!

Ел шетінен айтайын,

Сарыбақ үш мың дұлым,

Жағамдағы құндызым!

Маңдайдағы жұлдызым,

Бұғы деген жұртым бар,

Байлық десең, мұнда бар,

Көптік десең, мұнда бар!

Беттік десең, мұнда бар,

Көкше қоян құмда бар,

Біздей ерчі қайда бар!

Қасар ұры деген қырғызым,

Сары рудан қозғасам,

Тең келмес оған қаруың!

Ауадан былай көп Солта,

Найзасын тасқа жаныған,

Тұлпар мініп жаратқан,

Жанды аузына қаратқан!

Сол Солтының ішінде,

Қалың қара Қанайым,

Қанайымды қаптатып,

Қазағым саған салайын!

Қазақ қандай, мен қандай,

Оған несін қарайын!

Айтысам деген ақынның,

Сүйінбай!

Зар жылатқанмын талайын!

Онан бері танайын,

Қақ шекеңнен ұрайын!

Қимылдашы кәнеки,

Қай жақсың бар ей Қазақ,

Сыртыңнан бағып тұрайын!

Алатаудан төтелеп,

Тау ешкідей, тік басып,

Саяғыма шығайын!

Тынай менен Саяқтың,

Артық қылып нәсілін,

Жаратқан жоқ па Құдайым!

Онан да бері Саяғым,

Саяғым аман тұрғанда,

Сүйінбайдың да үстінен,

Алар ма еді таяғым!

Бұрынғы мен соңғыда,

Оңалып еді баяғым,

Орманхандай бегімнің,

Құшақтап сүйген аяғын!

Сүйінбай ақы?6?